Επαγγελματική Εξουθένωση (Burn-out)

Από τον Άγγελο Λεβέντη, Ψυχοθεραπευτή, CSW, Med.

Η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα συνονθύλευμα κακών πρακτικών και ιδιαίτερων πολιτικών στο χώρο εργασίας. Οι ρόλοι, οι προσωπικότητες, τα αμετάβλητα κοινωνικά ζητήματα, οι απαρχαιωμένες θεσμικές δράσεις, και η εστίαση μόνο στην παραγωγικότητα είναι μόνο λίγοι από τους λόγους που προκαλούν μακροπρόθεσμα την επαγγελματική εξουθένωση.

Σύμφωνα με αρκετές έρευνες, όταν οι εργαζόμενοι αισθάνονται συναισθηματικά εξουθενωμένοι, αποσπώνται από τη δουλειά και την ομάδα τους, και καταλήγουν λιγότερο παραγωγικοί και αποτελεσματικοί. Αυτό δίνει περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από την υγεία τους και θα χρειαστούν άδεια ασθενείας για να επανέλθουν στην εργασία τους.

Δεν είναι έκπληξη ότι η επαγγελματική εξουθένωση είχε γίνει ακόμη πιο έντονη κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ιδιαίτερα μεταξύ των επαγγελματιών υγείας, προκαλώντας έντονη ανησυχία. Όμως, ενώ πολλοί εργοδότες αναγνωρίζουν το πρόβλημα, συχνά δεν αναγνωρίζουν τις λύσεις. Υποστηρίζουν ότι είναι υποχρέωση των ίδιων των εργαζομένων να ξεκουράζονται και να είναι πιο ανθεκτικοί, και όχι να πρέπει να αλλάξει η πολιτική και η κουλτούρα των χώρων εργασίας.

Αυτό που αποκαλείται «καλή υγιεινή» στο χώρο εργασίας είναι η τακτική που πρέπει να εφαρμόζεται. Περιλαμβάνει την πληρωμή των ανθρώπων ανάλογα με την αξία τους, και φυσικά εγκαίρως. Τη διασφάλιση ότι είναι σωματικά και ψυχικά ασφαλείς, την παροχή των εργαλείων και των πόρων που χρειάζονται οι εργαζόμενοι να πραγματοποιήσουν την εργασία που τους έχει ζητηθεί (και όχι 100 tasks παραπάνω). Τέλος, είναι σημαντικό να μην ξεχάσουμε ότι στην ασφάλεια περιλαμβάνεται η αποφυγή της πολιτικής των διακρίσεων. Ένα άτομο που νιώθει ότι δεν υπάρχει αποδοχή και συμπερίληψη δεν μπορεί να αποδώσει στο δεδομένο περιβάλλον.

Το πρώτο μεγάλο βήμα για τους οργανισμούς είναι η κατανόηση των αιτιών της επαγγελματικής εξουθένωσης. Με αυτόν τον τρόπο μια εταιρεία μπορεί να ταιριάξει καλύτερα τις πολιτικές και τις αποφάσεις με τις ανάγκες του εργατικού τους δυναμικού. Συχνά οι εργοδότες δε βλέπουν τις ουσιαστικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν αλλά προτείνουν απλές λύσεις. Η πιο σημαντική δράση που θα έπρεπε να εφαρμόσουν οι ηγέτες του οργανισμού είναι να αφουγκραστούν τους εργαζόμενους τους. Με αυτό τον τρόπο θα κατανοήσουν την ακριβή κατάσταση που αφορά τους συγκεκριμένους εργαζόμενους και θα σχεδιαστούν προγράμματα που αφορούν τους συγκεκριμένους ανθρώπους. Διαφορετικά η εικόνα δείχνει ότι η εργοδοσία δεν ενδιαφέρεται για την ευημερία και παραγωγικότητα των εργαζομένων.

Από την άλλη, υπάρχουν έξι κύριοι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι τείνουν να εξαντλούνται στη δουλειά.

Αιτίες εξουθένωσης — και πώς να τις διορθώσετε

1. Φόρτος εργασίας.

Η υπερκόπωση είναι η κύρια αιτία εξουθένωσης. Η πολύωρη εργασία ευθύνεται για το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο. Πιθανότατα επειδή η υπερβολική εργασία προκαλεί απώλεια ή αύξηση βάρους, πόνο στο σώμα, εξάντληση, υψηλά επίπεδα κορτιζόλης, απώλεια ύπνου και πολλά άλλα. Αυτό φυσικά θέλει μία διαφορετική προσέγγιση και μία καλύτερη επικοινωνία μεταξύ εργαζόμενη,-ου και εργοδότη. Είναι σημαντικό θέμα να παραμείνουν ανοιχτές οι δίοδοι επικοινωνίας και προς τις δύο κατευθύνσεις. Κάθε εργαζόμενο άτομο θα πρέπει να νιώθει ότι υπάρχει χώρος για να συζητήσει σε ασφαλές περιβάλλον και με υποστήριξη όλες τις ανησυχίες. (διαλείμματα, παραπάνω ή λιγότερες μέρες εργασίας, μείωση ή αύξηση φόρτου εργασίας, κλπ.)

2. Συνεχής Έλεγχος.

Μελέτες έδειξαν ότι η αυτονομία στην εργασία είναι σημαντική. Δηλαδή η ευημερία των εργαζομένων σχετίζεται με τις αποφάσεις τους, για τον έλεγχο του προγράμματος εργασίας τους, ή με την ηρεμία ότι κανείς δεν θα τους τιμωρήσει για οτιδήποτε. Είναι σημαντικό, λοιπόν, οι εργαζόμενοι να νιώθουν αυτονομία, ότι διαθέτουν τις σωστές δεξιότητες, και αν όχι ότι υπάρχουν δομές για να τις αποκτήσουν, να νιώθουν την ελευθερία να θέσουν τις ερωτήσεις τους και να εκφράσουν τις ανάγκες τους με σκοπό να βρουν νόημα στη δουλειά τους.

3. Έλλειψη επιβράβευσης ή αναγνώρισης.

Ένας σημαντικός τρόπος να αναγνωριστεί η εργασία σου είναι ο μισθός. Η πληρωμή είναι πολύ σημαντική ανταμοιβή. Είναι σημαντικό, όμως, να αναγνωρίζεται και η επικοινωνία όπως και η αναγνώριση των προσπαθειών. «Όταν δεν αναγνωρίζουμε ο ένας τον άλλον, χάνουμε την αίσθηση της αξίας μας ως μέλη της ομάδας». Φυσικά οι ανταμοιβές είναι σημαντικές, συμπεριλαμβανομένου της έκφρασης εκτίμησης για μία δουλειά που έγινε καλά.

4. Κακές σχέσεις.

Η αίσθηση του «ανήκειν» είναι απαραίτητη για την ψυχική υγεία και ευεξία. Αυτό ισχύει τόσο για τη δουλειά όσο και για τη ζωή των ανθρώπων. Είναι συχνό να ανθίζουν οι άνθρωποι όταν αισθάνονται μέρος της κοινότητας. Έχει μελετηθεί ότι οι εργαζόμενοι που έχουν καλούς φίλους από τον εργασιακό χώρο, εμφανίζουν υψηλά επίπεδα υγιούς διαχείρισης στρες. Φυσικά ισχύει και το αντίθετο. Αν δε διαθέτει κάποιος καλές σχέσεις στην εργασία του, μπορεί να οδηγηθεί σε εργασιακή εξουθένωση.

5. Έλλειψη δικαιοσύνης.

Η άδικη μεταχείριση περιλαμβάνει προκατάληψη, ή ευνοιοκρατία. Όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται άδικα, ή έστω βιώνουν αυτή την αδικία, είναι πιθανό να νιώσουν την εξουθένωση πιο εύκολα. Είναι σημαντικό οι εταιρείες να περιλαμβάνουν μία δομή ανακοίνωσης παραπόνων, και μία τάση να λύνονται τα προβλήματα.

6. Αναντιστοιχία αξίας.

Η πρόσληψη κάποιου ο οποίος δεν έχει τις ίδιες σκέψεις και αξίες με την κουλτούρα του οργανισμού, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική υγεία των υπόλοιπων εργαζομένων. Επίσης, να μη ξεχνάμε ότι και κάποιος που προσλαμβάνεται σε μία εταιρεία με διαφορετικούς στόχους από τους προσωπικούς του, κινδυνεύει επίσης από εργασιακή εξουθένωση. Επομένως, δεν επιλέγει μόνος ο εργοδότης αλλά και ο εργαζόμενος χρειάζεται να επιλέξει προσεκτικά την εταιρεία που θα εργαστεί.

Σχέδιο Ανάκαμψης

1. Ξεκίνα με το σώμα σου

Μπορεί να φαίνεται ότι ακολουθούμε στερεότυπο, αλλά είναι σημαντικό να φροντίσεις το σώμα σου. Πότε ήταν η τελευταία φορά που έφαγες το μεσημεριανό σου με ηρεμία χωρίς να σκέφτεσαι τις επαγγελματικές σου υποχρεώσεις; Πόσο κρασί πίνεις μετά τη δουλειά; Πότε πήγες τελευταία φορά στο γυμναστήριο; Πάρε μερικές αποφάσεις και απόφυγε τις οθόνες, το γρήγορο φαγητό, και ξεκίνα τη συχνή άσκηση που θα γίνει μέρος του προγράμματός σου. Βρες αυτό που χρειάζεσαι, τάι τσι, γιόγκα, μακρινούς περιπάτους στο δάσος, λουτρά με αλάτι, σάουνα, υδρομασάζ, κ.α. Πιες νερό!

2. Αποφάσισε ποιο ή ποια από τα παρακάτω σου δημιουργεί τα προβλήματα που βιώνεις:

• Φόρτος εργασίας
• Έλεγχος / Micro-management
• Αίσθηση Αδικίας
• Έλλειψη Αναγνώρισης – Επιβράβευσης για όσα κάνεις
• Αξίες – Μήπως τελικά εργάζεσαι ενάντια στις αξίες σου;
• Κοινότητα – Μήπως δεν νιώθεις την υποστήριξη που χρειάζεσαι στη δουλειά;

3. Τώρα, δοκίμασε να Κοιτάξεις στο μέλλον

Το αντίθετο της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι η επαγγελματική δέσμευση. Έτσι, λοιπόν, φαντάσου τί θα σου κόστιζε για μία τέτοια δέσμευση. Τί σου έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτεσαι το τέλειο γραφείο; Ή γενικά οι τέλειες εργασιακές συνθήκες; Πάρε λίγο χρόνο, ένα χαρτί και ένα στυλό και σημείωσε 2-3 σκέψεις / ιδέες.

• Προσπάθησε να βρεις μία καλύτερη εργασία

Αφού, λοιπόν, βρήκες τί σε ενοχλεί, μήπως είναι πιο εύκολο από ότι νομίζεις να αλλάξει αυτό; Δες λίγο μήπως είναι πιο εύκολο από ότι νομίζεις να αλλάξεις την ομάδα εργασίας σου ή να προσλάβεις έναν βοηθό.

• Αν το να κάνεις λίγο καλύτερες συνθήκες στη δουλειά σου δεν έχει αποτέλεσμα δες μήπως πρέπει να πάρεις πιο μεγάλες αποφάσεις.

Εκτός από το να αλλάξεις το περιβάλλον εργασίας, μπορεί να πρέπει να αλλάξεις και το ρόλο/θέση που μπορεί να αναζητάς. Επίσης, ακόμη και το να περάσεις από την εκπαιδευτική διαδικασία που χρειάζεσαι. Ένα νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, σεμινάριο ή ειδίκευση μπορεί να σε κάνει να νιώσεις μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, περισσότερη χαρά – διάθεση και να νιώθεις πολύ πιο χρήσιμη,-ο(ς).

• Κάνε Ανάθεση

Καταπολέμησε την αίσθηση ότι μόνο εσύ μπορείς να χειριστείς την κατάσταση. Ειδικά όσοι έχουν το αίσθημα υπερβολικής ευθύνης είναι πιο ευάλωτοι στην επαγγελματική εξουθένωση. Κάνε καταμερισμό εργασιών σε μια ομάδα ανθρώπων. Θα νιώσεις άλλος άνθρωπος.

• Οργάνωσε υπέρ σου το χρόνο σου.

Συχνά υπάρχουν ενδεικτικά σημάδια μέχρι να φτάσουμε στην εξουθένωση. Δηλαδή, η ζωή μας περιορίζεται στη δουλειά και ακόμη και ο χρόνος εκγύμνασης μοιάζει άλλο ένα πρέπει. Κάνε πράγματα που θέλεις να κάνεις και όχι απλά κάτι που πρέπει ή κάτι που σου είπαν να κάνεις. Πάρε λίγο χρόνο αφού ολοκληρώσεις κάποιο μεγάλο στόχο, και πριν ξεκινήσεις την επόμενη ενότητα εργασίας. Δες φίλους, παίξε με τα παιδιά σου, ταξίδεψε, ξεκουράσου. Αν έχεις συχνούς πονοκεφάλους, πόνους, εντάσεις, επισκέψου ένα γιατρό για ένα ετήσιο check-up ή/και έναν ψυχοθεραπευτή.

• Προστάτεψε τον ύπνο σου

Ο ύπνος σου είναι κρίσιμος και σημαντικός ειδικά για την ανάκαμψη. Σε βοηθάει για τη μνήμη, αλλά και για το σώμα σου. Επίσης, μη ξεχνάς να κοιμάσαι σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, με χαμηλή θερμοκρασία και όσο γίνεται χωρίς οθόνες. Κλείσε το κινητό για λίγο. Οι περισσότεροι άνθρωποι χρειαζόμαστε επτά με οκτώ ώρες ύπνου την ημέρα. Βεβαιώσου ότι κοιμάσαι αρκετά και σε αντίστοιχο περιβάλλον.

• Πάρε μερικές μέρες άδεια

Αν νιώθεις ότι τίποτα δεν έχει νόημα, είναι ώρα να πάρεις μερικές μέρες άδεια και να μη σκεφτείς τη δουλειά. Διάβασε βιβλία, πήγαινε στα χιόνια, δοκίμασε να μη μιλήσεις σε κανέναν, βρες τον εαυτό σου.

Βρες τον εαυτό σου και πάλι! Είναι ό,τι πολυτιμότερο έχεις! Συνδέσου με εσένα.

O Άγγελος Λεβέντης είναι Ψυχοθεραπευτής, CSW, MEd και επιστημονικά υπεύθυνος του Zen Therapy Center Κέντρο Ψυχοθεραπείας. Ακολουθεί μια συνθετική προσέγγιση εστιάζοντας στο βίωμα & στο εδώ και τώρα με στόχο μια Zen Ζωή. Ειδικεύεται στο Ψυχόδραμα, Θέματα Ταυτότητας και Σεξουαλικού Προσανατολισμού, Αυταξία και Σύνθετο Ψυχικό Τραύμα. Συνδεθείτε μαζί του στο www.angelosleventis.gr και στο Instagram (@angelosleventis)