Διαλογισμός: Η Ευεργετική του Επίδραση στη Δομή του Εγκεφάλου μας

Από τον Κωνσταντίνο Χαραντινιώτη, Well-being Coach – Δάσκαλο Mindfulness & Yoga.

Οι ευεργετικές ιδιότητες του Διαλογισμού για την ισορροπία και την ευεξία του ανθρώπου έχουν παρατηρηθεί και καταγραφεί εδώ και πολλούς αιώνες. Στις ημέρες μας η Νευροεπιστήμη όχι απλά επιβεβαιώνει τις αρχαίες καταγραφές, αλλά ρίχνει φως και αποκαλύπτει εντυπωσιακές λεπτομέρειες, για το πως ο διαλογισμός μας δίνει την πρόσβαση και τη δυνατότητα να εκγυμνάσουμε τον εγκέφαλό μας, παρεμβαίνοντας ακόμα και στις εγκεφαλικές συνάψεις.

Οι μελετητές στα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα του κόσμου όπως το Harvard, το Massachusetts Institute of Technology (MIT), το National Center for Complementary and Integrative Health (NCCIH) και εκατοντάδες άλλα, επιμένουν στη χρηματοδότηση ερευνών σχετικά με το διαλογισμό, που πλέον αναγνωρίζεται και χρησιμοποιείται ως συμπληρωματική μέθοδος θεραπείας σε μεγάλα κέντρα υγείας και νοσοκομεία της δύσης.

Επιπλέον, έχοντας αποδειχθεί ότι έστω και λίγα λεπτά διαλογισμού μπορούν να βελτιώσουν καθοριστικά την ημέρα του ατόμου, συνηθίζεται πλέον στελέχη πολυεθνικών και εργαζόμενοι σε κολοσσούς όπως η Google και η Apple να ασκούν στο πλαίσιο της εργασίας τους το διαλογισμό. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνουν να αυξάνουν τη συγκέντρωσή τους, να μεγιστοποιούν την απόδοσή τους και να αποφορτίζονται από την πίεση της δουλειάς.

Μπορούμε λοιπόν να χαρακτηρίσουμε το διαλογισμό, ως ένα πολύ αποτελεσματικό μέσο εκγύμνασης του εγκεφάλου το οποίο μπορούμε να κάνουμε για όλη μας τη ζωή.

Νευροπλαστικότητα – Η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας ο εγκέφαλός μας μπορεί να προσαρμόζεται, να μεταβάλλεται και να αλλάζει. Η αλλαγή αυτή μπορεί να είναι είτε μικρή, όπως η σύναψη σύνδεσης ανάμεσα σε δύο νευρώνες, είτε πολύ μεγαλύτερη, για παράδειγμα η μετατροπή της λειτουργίας μιας ολόκληρης περιοχής του εγκεφάλου. Η ικανότητα της αλλαγής και προσαρμογής της οργάνωσης των νευρώνων και των συνδέσεων μέσα στον εγκέφαλο, ονομάζεται «νευροπλαστικότητα».

Υπάρχουν παράγοντες που μπορούν να έχουν αλλιώτικη επίδραση στον εγκέφαλο εκφυλίζοντας τον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το χρόνιο στρες που προκαλεί «συρρίκνωση» σε μέρη του ιππόκαμπου και του προμετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου μας. Αυτές οι εγκεφαλικές περιοχές σχετίζονται με τις λογικές αποφάσεις και την επίλυση προβλημάτων. Η καλή λειτουργία τους έχει να κάνει με την σωστή διαχείριση των συναισθημάτων, ενώ οι συρρίκνωση αυτών των τμημάτων συνδέεται με αρνητικές σκέψεις, κατάθλιψη, παρορμητικές και επιθετικές συμπεριφορές. Αυτό το παράδειγμα είναι μόνο ένα από τα πολλά που μπορούμε να αναφέρουμε, για να υπογραμμίσουμε τη μεγάλη σημασία που έχει, να υιοθετούμε συνήθειες και πρακτικές όπως είναι ο διαλογισμός, που μπορούν να μεταβάλουν βελτιωτικά τον εγκέφαλό μας ώστε να τον προστατεύσουμε από τις αλλοιώσεις.

Η νευροπλαστικότητα αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ανθρώπινης εξέλιξης. Επηρεάζεται από το περιβάλλον μας και από όλα τα ερεθίσματα που δεχόμαστε. Ανάλογα με τις επιλογές μας, προπονούμε και ενδυναμώνουμε κάποιες εγκεφαλικές συνδέσεις, ενώ άλλες μπορούμε να τις αποδυναμώσουμε. Τις συνδέσεις που δε χρησιμοποιούμε, κάποια στιγμή τις χάνουμε με αποτέλεσμα να μη μπορούμε από ένα σημείο και μετά να χρησιμοποιήσουμε συγκεκριμένες δεξιότητες. Μπορούμε όμως πάντα να ξαναδυναμώσουμε αυτές τις συνδέσεις.

Επομένως είναι σαφές, πως έχει πολύ μεγάλη σημασία να αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος μας και να έρθουμε σε επαφή με τις μεθόδους που μας παρέχουν πρόσβαση σε αυτόν. Έτσι, θα μπορέσουμε να κάνουμε τις σωστές και ωφέλιμες επιλογές για το πώς θέλουμε να λειτουργεί, με άλλα λόγια ποιους σπόρους θα φυτέψουμε και θα καλλιεργήσουμε, ώστε να έχουμε τον έλεγχο των σκέψεων μας, των αποφάσεων μας και κατά επέκταση της ζωής μας.

Πώς ο Διαλογισμός αλλάζει βελτιωτικά τον Εγκέφαλο

Ας δούμε συνοπτικά τις κυριότερες, από τις επιβεβαιωμένες επιδράσεις του διαλογισμού στη δομή του εγκεφάλου.

Μια ομάδα νευροεπιστημόνων του Χάρβαρντ με επικεφαλής την Sara Lazar, Ph.D, σε μια μελέτη για τον διαλογισμό αναφέρουν ότι οι δομές του εγκεφάλου αλλάζουν μετά από μόλις οκτώ εβδομάδων από την πράξη διαμεσολάβησης. Για να το επιβεβαιώσουν οι επιστήμονες έκαναν μία ομάδα 16 ατόμων που θα ακολουθούσαν ένα πρόγραμμα οχτώ εβδομάδων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες παρουσίαζαν μείωση του άγχους και αίσθημα ευημερίας. Ακόμα περισσότερο οι μαγνητικές τομογραφίες στις οποίες υπεβλήθησαν πριν και μετά τη διαδικασία, έδειξαν μεγάλες μεταβολές σε τμήματα του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη μάθηση και τη μνήμη, στη ρύθμιση των συναισθημάτων και την αίσθηση του εαυτού.

Έχει αποδειχθεί επίσης ότι η συστηματική πρακτική διαλογισμού διατηρεί το μέγεθος της αμυγδαλής του εγκεφάλου σε επίπεδα ισορροπίας και αρμονίας. Η αμυγδαλή είναι μια ομάδα νευρώνων, σε σχήμα αμυγδάλου που αναλαμβάνει ευθύνεται για τις ενστικτώδεις λειτουργίες του ατόμου. Παίζει πρωτεύοντα ρόλο στη μνήμη, στη λήψη αποφάσεων, και στις συναισθηματικές αντιδράσεις. Εξαιτίας της καταφέραμε να επιβιώσουμε ως είδος, καθώς με γνώμονα το αίσθημα της ανησυχίας και του φόβου λειτουργεί ως ο “συναγερμός” του εγκεφάλου στέλνοντας σήμα κινδύνου σε όλα τα μέρη του εγκεφάλου. Οι κύριες ορμόνες που παράγονται με τις εντολές της αμυγδαλής είναι η Αδρεναλίνη, η Κορτιζόλη και η Νορεπινεφρίνη, που μας κρατάνε σε εγρήγορση απέναντι σε κάποια “απειλή”. Αν η αμυγδαλή δε λειτουργεί αρμονικά αλλά σε υπερδιέγερση βιώνουμε ανησυχία και άγχος συνεχώς χωρίς πραγματική αιτία.

Επιπλέον ο διαλογισμός διατηρεί τη σεροτονίνη και τη ντοπαμίνη στα σωστά για την ευεξία και την υγεία μας επίπεδα. Οι δύο αυτές χημικές ουσίες, είναι νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου που μεταφέρουν τα μηνύματα της ευφορίας, της απόλαυσης, της ικανοποίησης και την ευτυχίας.

Τα παραπάνω εξηγούν γιατί τα άτομα που ασκούν τακτικά το διαλογισμό καταφέρνουν να εξουδετερώνουν την αρνητικότητα, αφήνοντας χώρο για χρήσιμες θετικές σκέψεις και συμπεριφορές που τους οδηγούν σε εξέλιξη και να αναλαμβάνουν δράση προκειμένου να εκπληρώσουν τους στόχους τους.

Πολλές έρευνες έχουν γίνει και ακόμα γίνονται, για τη σύνδεση του διαλογισμού με αυτό που ονομάζουμε συναισθηματική νοημοσύνη (EQ). Οι άνθρωποι με υψηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης έχουν το χαρακτηριστικό ότι ισορροπούν και είναι πετυχημένοι σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο. Ταυτόχρονα είναι δοτικοί, έχουν ενσυναίσθηση και αναπτυγμένο αίσθημα συμπόνιας, μπορούν να τροφοδοτούν με κίνητρα τον εαυτό τους και τους άλλους και δημιουργούν σχέσεις βασισμένες σε γερά θεμέλια και υγιή συναισθήματα. Γι’ αυτό άλλωστε γίνονται περιζήτητοι στο χώρο εργασία τους και στις κοινωνικές τους συναναστροφές.

Μία από τις έρευνες που έχει γίνει σε αυτό το πεδίο είναι από το πανεπιστήμιο του Ιλλινόις παρατήρησαν, ότι ο διαλογισμός ενδυνάμωνε την περιοχή του εγκεφάλου (TPJ) που συνδέεται με τη συναισθηματική νοημοσύνη. Επίσης το 2016 μία ομάδα Ισπανών και Γερμανών επιστημόνων σκάναρε τον εγκέφαλο 13 αρχάριων στο διαλογισμό για 40 ημέρες συνεχούς πρακτικής. Εκτός από την εντυπωσιακή μείωση του άγχους και των συμπτωμάτων κατάθλιψης που αποδείχθηκε για άλλη μια φορά, σε μόλις 6 εβδομάδες οι συμμετέχοντες είχαν αυξήσει την εσωτερική συνοχή της περιοχής TPJ.

Άλλη μία αποδεδειγμένη επίδραση του διαλογισμού είναι ότι ενισχύει την δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυμάτων στις συχνότητες alpha και theta, που συνδέονται με τη δημιουργικότητα, τη μαθησιακή ικανότητα, την έμπνευση και την σύνδεση με το ασυνείδητο.

Σε προσωπικό επίπεδο μπορώ να επιβεβαιώσω, το πόσο χρήσιμο εργαλείο είναι ο διαλογισμός για την ευτυχία και την εξέλιξη ενός ανθρώπου. Σε βοηθά να παίρνεις τις σωστές αποφάσεις με ηρεμία, να μπορείς να απολαμβάνεις και να εκτιμάς την ζωή σου, να καθαρίζεις τις σκέψεις σου από τον “θόρυβο” μένοντας προσηλωμένο στον στόχο σου και να είσαι ήρεμος ενώ ταυτόχρονα παραμένεις δραστήριος και παραγωγικός. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο στη ρουτίνα που συνιστώ στους ανθρώπους που έρχονται και κάνουν συνεδρίες wellness coaching μαζί μου, πάντα εντάσσω τεχνικές διαλογισμού. Είναι μια σίγουρη “επένδυση” που αποδίδει τα μέγιστα.

Το καλύτερο όμως χαρακτηριστικό του διαλογισμού ως εργαλείο βελτίωσης της καθημερινότητας όμως είναι ένα! Όλοι μπορούν να το κάνουν ανεξαρτήτως ηλικίας, σωματικής κατάστασης ή άλλων χαρακτηριστικών. Σας προτείνω ανεπιφύλακτα λοιπόν να τον βάλετε στη ζωή σας είτε μεμονωμένα είτε ακόμα καλύτερα σε συνδυασμό με τη yoga, η οποία εσωκλείει διαλογιστικές τεχνικές. Το πιθανότερο είναι ότι στην αρχή ίσως να δυσκολευτείτε και να αναρωτιέστε αν λειτουργεί. Επιμείνετε και να είστε σίγουροι ότι όπως εκατομμύρια ανθρώπων αυτή τη στιγμή απολαμβάνουν τα οφέλη του έτσι θα τα απολαύσετε και εσείς.

Ο Κωνσταντίνος Χαραντινιώτης είναι Well-being Mentor, Ayurvedic Life-Style Consultant, NLP Master Coach, και διεθνώς αναγνωρισμένος Δάσκαλος Mindfulness, διαλογισμού και Γιόγκα. Προσφέρει ατομικές συνεδρίες και εξειδικευμένα προγράμματα Well- being Coaching & σεμινάρια με θέμα το Mindfulness. Επίσης προσφέρει προγράμματα επικοινωνιακών δεξιοτήτων και εργασιακού well-being σε επιχειρήσεις και οργανισμούς. Την εμπειρία και τις γνώσεις του τις μοιράζεται μέσω podcast, αρθρογραφίας και βίντεο στο κανάλι του στο YouTube.