Από τη Μαρία Βασταρούχα, Δικηγόρο.
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η χώρα μας αποτελεί διεθνή προορισμό για ζευγάρια και μόνες γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν με μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΙΥΑ). Στην κατεύθυνση αυτή έχει συντελέσει όχι μόνο το υψηλό επίπεδο των ιατρικών υπηρεσιών, αλλά και το ιδιαίτερα φιλελεύθερο νομικό πλαίσιο που διέπει την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, το οποίο, χωρίς υπερβολή, αποτελεί ένα από τα πιο άρτια νομικά πλαίσια στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στον κόσμο.
Παρά την ισχυρή παρουσία της Εκκλησίας στην πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου μας, το νομοθετικό πλαίσιο που ρυθμίζει την ΙΥΑ στην Ελλάδα θεσπίστηκε ως προϊόν δημοσίου διαλόγου με τη συμμετοχή εκπροσώπων του νομικού και ιατρικού κόσμου, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη θέσπιση (ήδη από το 2002) μιας νομοθεσίας συνεκτικής και ορθολογικής, απολύτως συμβατής με τις αρχές της ιατρικής επιστήμης.
Ενδεικτικά, διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, που:
- προβλέπουν τη δυνατότητα της ετερόλογης γονιμοποίησης (δηλαδή εξωσωματικής γονιμοποίησης με δωρεά ωαρίων ή σπέρματος ή ακόμη και γονιμοποιημένων ωαρίων, τα οποία προέρχεται από τρίτους δότες, για τους οποίους εξασφαλίζεται πλήρης ανωνυμία)
- ρυθμίζουν και επιτρέπουν την παρένθετη μητρότητα,
- επιτρέπουν, υπό αυστηρές προϋποθέσεις και δικαστική άδεια, την μεταθανάτια (post mortem) γονιμοποίηση
- δίνουν πρόσβαση σε μεθόδους ΙΥΑ στις άγαμες γυναίκες
- επιτρέπουν την προεμφυτευτική γενετική διάγνωση
- δίνουν τη δυνατότητα κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού (σπέρματος, ωαρίων και γονιμοποιημένων ωαρίων), όχι μόνο για λόγους υγείας, αλλά και για κοινωνικούς λόγους και, μάλιστα, για χρονικό διάστημα, που πρόσφατα έγινε 20 έτη, προσφέρουν τη δυνατότητα τεκνοποίησης όχι μόνο σε ζευγάρια και μονογονεϊκές οικογένειες από τη χώρα μας, αλλά είναι και ο λόγος που υπογόνιμα ζευγάρια και μόνες γυναίκες από κάθε χώρα του κόσμου, αποφασίζουν να επισκεφθούν τη χώρα μας, με σκοπό τη λήψη υπηρεσιών ΙΥΑ, καθώς ρητές νομοθετικές απαγορεύσεις, που εντοπίζονται στις διάφορες ανά τον κόσμο εθνικές νομοθεσίες, τους στερούν την πρόσβαση σε αντίστοιχες μεθόδους τη χώρα τους.
Υποδειγματική και πρωτοπόρα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς τη ρύθμιση της ελληνικής νομοθεσίας για την παρένθετη μητρότητα, η οποία συνιστά μέχρι σήμερα την πιο αμφιλεγόμενη μέθοδο ΙΥΑ, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Ειδικότερα, η χώρα μας είναι από τις λίγες χώρες στον κόσμο, που επιτρέπει την παρένθετη μητρότητα.
Η προβλεπόμενη εκ του νόμου δικαστική άδεια, πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε διαδικασία εμβρυομεταφοράς, δεν αποτελεί μόνο εγγύηση για τη διαδικασία, αλλά καθιερώνει τεκμήριο μητρότητας και πατρότητας των «κοινωνικών» γονέων, το οποίο ενεργοποιείται ευθύς αμέσως με τη γέννηση του τέκνου, διασπώντας έτσι τον κανόνα «madre sempre certa est», που έχει τις καταβολές του στο ρωμαϊκό δίκαιο, δηλώνοντας ότι η μητέρα είναι πάντοτε γνωστή, αφού είναι αυτή που κυοφορεί και τελικά γεννά το τέκνο.
Το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό για τα ζευγάρια που αναγκάζονται να προσφύγουν στην εν λόγω μέθοδο, καθώς τους δίνει τη δυνατότητα να καταχωρούνται ως γονείς του τέκνου από τη στιγμή της γέννησής του, αποφεύγοντας επιπλέον διαδικασίες που απαιτούνται σε άλλες χώρες για την ίδρυση της συγγένειας, όπως τεστ DNA, υιοθεσία, εκ των υστέρων δικαστικές αποφάσεις (parental orders) που έρχονται να επικυρώσουν νομικά τις πραγματικές καταστάσεις που έχουν δημιουργηθεί.
Βέβαια, όπως έγινε και με όλους τους άλλους τομείς της καθημερινότητάς μας, η πανδημία του COVID19 δεν άφησε ανεπηρέαστο και αυτό το χώρο, δημιουργώντας επιπλέον προκλήσεις, καθυστερήσεις, εμπόδια, ανησυχίες, πρακτικά και νομικά ζητήματα, που γίνονται ακόμη πιο πολύπλοκα στις περιπτώσεις που τα ζευγάρια ταξιδεύουν στη χώρα μας από χώρες του εξωτερικού και τα οποία καλούνται να λύσουν οι επαγγελματίες υγείας και οι δικηγόροι.
Ταξιδιωτικοί περιορισμοί, η αλλαγή στην πολιτική των μαιευτηρίων να μην επιτρέπουν την είσοδο παρά μόνο σε ένα συνοδό, το αρνητικό τεστ COVID19 για να μπει κανείς στο μαιευτήριο είναι τα νέα δεδομένα, που μπορεί να σταθούν εμπόδιο στην επιθυμία των γονιών να είναι παρόντες στη γέννηση του παιδιού τους και μπορούν να καθυστερήσουν αυτή την «πρώτη ποολυπόθητη συνάντηση» για πολλές μέρες! Και μπορεί στη χώρα μας να μην υπήρξαν εικόνες αντίστοιχες των μαιευτηρίων στην Ουκρανία, όπου χιλιάδες μωρά έμειναν μακριά από τους γονείς τους για μήνες, δεν έλειψαν, ωστόσο, περιπτώσεις ζευγαριών, που έχασαν αυτές τις πρώτες πολύτιμες στιγμές, λόγω των νέων δεδομένων που διαμόρφωσε η πανδημία.
Επιπλέον, με τις δικαστικές αίθουσες να παραμένουν κλειστές για πολλούς μήνες, αλλά και πολλές δημόσιες υπηρεσίες να λειτουργούν μόνο με προγραμματισμένα ραντεβού, σημαντικές είναι οι καθυστερήσεις στην απόκτηση της απαιτούμενης δικαστικής άδειας, που είναι απαραίτητη για να ξεκινήσει η διαδικασία, αλλά και στην έκδοση των ταξιδιωτικών εγγράφων, που απαιτούνται στις περιπτώσεις των ζευγαριών από το εξωτερικό, προκειμένου να μπορέσουν να επιστρέψουν με το νεογέννητο μωρό στη χώρα τους.
Και ενώ αυτά μπορεί να είναι μερικά από τα θέματα που ανακύπτουν στο χώρο της ΙΥΑ εν μέσω της πανδημίας, θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε εάν και στη χώρα μας, με το ιδιαίτερα ευνοϊκό νομικό πλαίσιο για τις μόνες γυναίκες, η πανδημία είχε ως συνέπεια την αύξηση του αριθμού των μόνων γυναικών που προσέφυγε σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για τεκνοποίηση ή σε κατάψυξη ωαρίων, όπως έγινε σε άλλες χώρες, όπως η Αγγλία και η Αμερική, όπου η αύξηση που σε κάποιες περιπτώσεις ξεπέρασε και το 50%, παρά το γεγονός ότι οι κλινικές παρέμειναν κλειστές για αρκετές εβδομάδες, εξαιτίας της πανδημίας.
Ο «αναγκαστικός εγκλεισμός», που έδωσε σε όλους τους ανθρώπους το χρόνο και το χώρο να επανεκτιμήσουν τις προτεραιότητες και τις κατευθύνσεις στη ζωή τους, είναι μερικοί από τους λόγους που οδήγησαν σε αυτή την αύξηση. Με λίγα λόγια, «κατάψυξη ωαρίων και τεκνοποίηση εξαιτίας της πανδημίας και όχι παρά την πανδημία!».
Η Μαρία Βασταρούχα είναι δικηγόρος, συνεταίρος της δικηγορικής εταιρίας «NOMOS», με ειδίκευση και μακρά εμπειρία στο Δίκαιο της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Τα τελευταία χρόνια έχει συμβουλεύσει ζευγάρια από όλο τον κόσμο στην προσπάθειά τους να γίνουν γονείς με τη χρήση μεθόδων ΙΥΑ.
